ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
1 | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 |
دو سال از انتشار وبلاگ گذشت
با سلام و تشکر از کلیهی دوستان عزیز، از همراهی و نظرات شما در این مدت تشکر می نمایم.
سوگیلیم زولفون توکوبدور گینه اول شانه سینه
قوربانام زولفونه هم زولفو گزهن شانه سینه
گئجه گوندوز گزرم دلبریمین کویینی من
...چونکی یوخ منده لیاقت گئدم اول خانه سینه
دالیسیجان دوشرم فیکر و خیال ایلیهرم
دوشجکدیر پس هاچان سایهم اونون سایه سینه
حوری جنت ده گرک دیر گورورم حورینی من
تا کی گوزلر ساتاشیر گوزلرینین قاره سینه
دوزدی غمزه اوخونون یارهسی کار ائتدی منه
لاکین آرزوم بو دی کی مرهم اولوم یاره سینه
من گونش اولسام اگر سنده گرک مهپاره
چونکی یئتمز اول گونش سئودیگی مهپاره سینه
شاعیر: الهامی علمداری
حیران خانم دختر کریمخان کنگرلوی دنبلی آخرین حاکم نخجوان از خاندان کنگرلوی دنبلی، شاعره نامدار قرن سیزدهم هجرى قمرى از زنان نامدارِ طایفه دنبلی است. از تاریخ حیات و شرح حال وى اطلاع دقیقى در دست نیست و آنچه نویسندگان و محققین در خصوص زندگانى وى به نگارش در آوردهاند متناقض میباشد. حیران ظاهراً تخلص او بوده و وى نام دیگرى داشته است.
محمّد على خان تربیت تولد وى را شهر تبریز درج کرده، و برخى از محققین او را متولد نخجوان دانستهاند و رشد و نماى وى را در شهر ارومیه روستاى«خانقاه سرخ» که به زبان ترکى«قزل خنیه» مشهور است در سه فرسخى ارومیه و پایینتر از کارخانه قند درج کردهاند.
نویسندگان کتاب «بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربى» این شاعره نامى را جزء شعراى ارومیّه و مؤلف کتاب «دانشمندان آذربایجان» و دکتر جواد هیئت در کتاب«آذربایجان ادبیات تاریخینه بیر باخیش» او را اهل تبریز معرّفى مینمایند در حالى که خود اعتراف دارد که از طایفه دنبلى است.
شهر خوى و خاندان دنبلی با هم رابطه ناگسستنی دارند و اقامت چند ساله حیران خانم در ارومیّه و تبریز را نمیتوان دلیل بر این گرفت که او اهل آن دو شهر است، چنان که عبدالرّزاق دنبلى متخلص به مفتون، بهاءالدّین دنبلى و عدّهاى از بزرگان این خاندان را فقط به خاطر این که از خاندان دنبلى هستند جزء بزرگان خوی یاد کردهاند با این که میدانند محل زندگی آن دانشمندان خوی نیست، فقط چون دنبلى هستند و دنبلیها با خوى پیوند جدا نشدنی دارند جزء بزرگان خوی محسوب نمودهاند.
به هر صورت حیران خانم چون دنبلى است به خوى اختصاص دارد اگر چه زادگاه و محلّ نشو و نمایش در خوى نباشد.
مؤلفین بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربى مینویسند: خواننده عزیز توجّه دارد که طایفه دنبلى از قدیم الایّام در صفحات خوى و سلماس سکونت داشتهاند و تاریخ عمومى و اجتماعى آذربایجان غربى از حادثاتى حکایت دارد که به دست بزرگان این طایفه به وقوع پیوسته است. با توجّه به این واقعیّت مسئله انتساب حیران به این خاندان از دو حال خارج نیست، یا باید تصوّر کرد که اجداد وى در زمانهاى قدیم از خوى به نخجوان نقل مکان کردهاند و یا لزوماً باید معتقد بود که تعدادى از این دنابله نیز در نخجوان اقامت داشتهاند.
در تذکره زنان سخنور(ص181) حیران خانم خواهر کریمخان معرفی شده ولی با توجه به اشعار خود او، مشخص میگردد که وی دختر کریمخان بوده است. حیران خانم در یکى از اشعارش در مورد حسب و نسب خویش میگوید:
پرسى اگر ز نسبتِ «حیرانِ» دلفگار
از خادمانِ شیر خدا، شاه دین، على است
باشد ورا حسب، ز عزیزان نخجوان
او را ولى، نسب ز کریم خان دُنبُلى است
در جایى دیگر به تیره و طایفه خود اشاره کرده و چنین میسراید:
چو ابر گریه کند دنبلى و کنگرلو
الهى همچو من افشار و قجر سوزد پدر
خاندان کنگرلوی دنبلی از سال 1747 میلادی تا سال 1834 میلادی به مدت 87 سال در نخجوان و سایر مناطق تابع آن حکومت داشتهاند از سال 1747 تا سال 1787 حیدر قلیخان سپس پسرش کلبعلیخان تا سال 1823 حکومت داشتند بعد از آن احسانخان تا سال 1828 و کریمخان به عنوان آخرین نفر از آن خاندان تا سال1834 میلادی که نخجوان توسط روسها متصرف گردید در آن سرزمین حکومت داشت سپس به اردوی نایب السلطنه پیوسته و از سران سپاه عباس میرزا بود. در جنگ قرابابای نخجوان از طرف نایب السلطنه فرمانده سپاه بود که به شکست و فرار سپاه روس منجر گردید. اجدادش در روزگاران سابق از دنبلیهاى حوالى سکمن آباد، چورس و خوى جدا شده و در حوالى ارس استقرار یافته بودند. در منابع تاریخی قید گردیده که امیر احمدخان شهید بعد از دیدار با نادرشاه و اطمینان از حمایت وی، عدهای از خانوادههای دنبلی را در اطراف رود ارس مسکن داد.
حیران خانم در نخستین دوره جنگهاى ایران و روس در سال 1182 خورشیدی و انعقاد پیمان ننگین «ترکمنچاى» و الحاق قسمتى از سرزمین عزیز ایران به خاک روسیّه، به همراه پدر و اعضاى خانواده به ایران آمدند و مدتى در تبریز اقامت نمودند. سپس راهى ارومیّه شده و در روستاى «قِزِلْ خَنْیَه»، در 18 کیلومترى ارومیّه که از طرف عباس میرزا به عنوان تیول به کریمخان واگذار شده بود اقامت گزیدند. هم اکنون بازماندگان کریم خان در این روستا ساکن بوده و به نام خانوادگى «کریملو» اشتهار دارند و حیران خانم از اسلاف همین خاندان است .
در فراق یار:
با عزیمت حیران از نخجوان به ایران نامزدش که لحظهاى تحمل دورى او را نداشت به علت نامعلومى به ایران نیامد و در آنجا ماندگار شد. حیران آن دختر آشفته و پریشان، پس از استقرار در ایران، اشعار سوزناکى در فراق نامزدش سروده که این هجران در بیشتر اشعارش نمایان است.
حال ما را که کند عرض به جانانه ما
شود آگاه ز حال دل دیوانه ما
جرعه نوشیم ز خمخانه وصل رخ او
سر بر افلاک کشد ناله مستانه ما
لال شد از ستمش بلبل طبع حیران
سوخت در آتش شوقش پر پروانه ما
دورى راه و عدم امکان ارسال نامه و پیکهاى منظم باعث گردیده بود که رفته رفته از طرف دشمنان حیران خانم چنان شایع گردد که نامزدش دیگر علاقهاى به او ندارد. او در شعرهایش گاهى خطاب به نامزدش تمناى ارسال نامه میکند تا خاطر غمدیده خود را با آن شاد کند:
گاه با مکتوب ما را یاد ساز
خاطر غمدیدگان را شاد ساز
لااقل اى مه سپهر وفا
گاه با نامه یاد ساز مرا
نیست لایق ایا مه تابان
خلق گویند بىوفاست فلان
درباره ازدواج حیران و چگونگى آن اطلاع صحیحى در دست نیست و گویا او به یاد محبوب نخجوان، دل خوش داشته و از ازدواج سر باز زده است و شاید هم در همان روستاى قزل خنیه- به احتمال ضعیف- تن به ازدواج یکى از اقوام خود داده است. در هر حال اگر بتوانیم شعر زیر را خطاب به همسرش عنوان کنیم باید نتیجه بگیریم که از وصلت خود خرسند نبوده و در آرزوى آزادى است.
تا به کى میکشی تو در بندم نیستى راستى خداوندم
من ندانم چه کردهام به قضا که به دامت چنین برافکندم
به جفایى چنین به حال خودم گاه میگریم و گهى خندم
گر برانى که تا خلاص شوم به خدا نیز از تو خرسندم
از اشعار وى استنباط میشود که از عمرى طولانى برخوردار بوده و زمان سه پادشاه قاجار را درک کرده است. بنا به نوشته تربیت، موقع وفات هشتاد سال داشته است. وفات وى بین سالهاى 1222 تا 1232 خورشیدی در تبریز اتفاق افتاده است.
روزگارم نمود چون نومید
غیر ذکر حبیب نیست کلید
عمرم از دست شد چو تیر از شَست
برف پیرى مرا به سر بنشست
حیران خانم تا پایان عمر در انتظار نامزدش بود و این از نوع بیان غالب اشعارش پیداست. چنان چه او در تمام خطابهاى خود به نامزدش، حتّى در پیرى و در بستر مرگ او را جوان خطاب مینماید.
پیرم اگر که بخت ما یار شود
این گردش افلاک مددکار شود
غم نیست ز پیرىام جوان میگردم
دلدار به ما اگر که غمخوار شود
غم نیست اگر که غم نموده پیرم
در دست فراق دوست دستگیرم
آن یوسف دهر گر مرا بنوازد
خود گشته جوان عمر از سر میگیرم
آخرین شعر او که در بستر مرگ با عنوان «الوداع» سروده:
الوداع اى ماه تابان الوداع
الوداع اى شاه خوبان الوداع
میکنم آه و فغان با سوز دل
چون رسیده وقت هجران الوداع
از درت اى مونس قلب حزین
میروم با چشم گریان الوداع
از فراقت اى طبیب مهربان
درد ما را نیست درمان الوداع
چون که هجران شد نصیب جان ما
اى عزیزان و محبّان الوداع
با دل پر حسرت و با جان زار
دور میگردم ز جانان الوداع
چون وداع واپسین است اى جوان
رحم کن بر حال حیران الوداع
استقبال حیران از اشعار شاعران بزرگ:
حیران خانم ذهنى خلاق و ذوقى سرشار داشته و غالباً در سرودن شعر در انواع گوناگون قصیده، غزل، رباعى، مخمس، ترجیع بند توانا بوده است. به اعتقاد پژوهشگران حیران خانم تسلط عجیبى بر صناعات شعرى داشته و به استقبال شعراى مشهور ایران رفته و اشعار آنها را جواب گفته است. حیران خانم در استقبال از این شعر مشهور رودکى:
بوى جوى مولیان آید همى
یاد یار مهربان آید همى
با دو غزل به او جواب گفته که در زیر میآوریم:
از دو زلفت بوى جان آید همى
عنبر از زلفت عیان آید همى
عنبر است آن عطر یا گل یا گلاب
از دو زلفت روان آید همى
چون نقاب از روى ماهت وا کنى
مرحبا از انس و جان آید همى
احسن اللّه خیزد از اهل جهان
بارک اللّه ز آسمان آید همى
از دل زارم ز هجران رُخَت
صد هزار آه و فغان آید همى
آه من از سینه پر سوز من
گویى از آتش دخان آید همى
گر ببیند روى تو حیران زار
بر تن خسته روان آید همى
***
این مه است از آسمان آید همی
یا گل است از گلستان آید همی
بر سر بیمار عشقش ناگهان
آن طبیب مهربان آید همی
حلقههای زلف را بگشا ز هم
مرغ دل بر آشیان آید همی
از درم چون آن پری داخل شود
بر تن خسته روان آید همی
دوری او را چو دل یاد آورد
همچو بلبل بر فغان آید همی
بر سر و بر دل به تن حیران را
عقل و هوش و نقد جان آید همی