قدرینی بیلمز

فراقی چکمه ین عاشیق، وصالین قدرینی بیلمز

جمیله اولمایان واصیل، جمالین قدرینی بیلمز

شب اسراده قوسینین ایکی نصف ائیله دی آیی

بو معجزدن اولان غافیل، هلالین قدرینی بیلمز

دوداغین سلسبیلیندن خبردار اولمایان جانسیز

اونون ماهییتی اود دور، زلالین قدرینی بیلمز

مدور نقطه ی خالون، ببک دن عینینه قوندی

ببک سیز قالسین اول گوزکی بو خالین قدرینی بیلمز

نهالون اعتدالیندان، اوتانار سدره و طوبی

بو قدی بنزه دن سروه، نهالین قدرینی بیلمز

سنی سندن دیلر کونلوم، نه دونیانین زر وگنجین

کی اول مالی سئون جانسیز، بو مالین قدرینی بیلمز

اوزوندور پرده آللاهین یمینی، کعبه سی، بیتی

یمینی بیلممیش هر کیم شمالین قدرینی بیلمز

گونش ماه تمامیندن زواله اوغراشور هر گون

نه دن شول آفتابی بی زوالین قدرینی بیلمز

لب لعلون وصالیندان جدا اولماق منه دوشمز

بو ذوقی بیلمه ین صوفی، بو حالین قدرینی بیلمز

"نسیمی" صوفی دگیشمز غموندن گئیدیگی شالی

کی اول صوفی صفاسیزدور بو شالین قدرینی بیلمز

نسیمی

آنا

ای خاقانی، بو دنیادا هر زمان

آنان وئرمیش زحمتیله سنه جان

سو، چوره یین قیت اولسادا آتمادین،

یوردون اولدو بو عذابلی، دار شروان

هئچ بیر کسه سن اولمادین طفیلی

کومک آلدین آللاهدان و آنادان

سن اوتوردون کولگه کیمی آنانین

چهره سینین کولگه سینده آن به آن

ای آق قارتال! نه وقته دک اولاجاق

آنا یوردو وجودونا آشیان؟

نه وقته دک، عیسی کیمی آتاسیز

آنا ایله تانیسینلار سنی؟ قان!

بیر دفعه ده خضر کیمی یوخا چیخ

بسدیر اولدون آنانلا همخانمان!

سن قیمتلی بیر درسن، ندندیر

اولدون آنا آستاناسیندا پنهان؟

سن عقللی اولادسانسا دیله گل

آنا کیمی اوزونو دانلا بیر آن

هر نه ائتسن آنا حقین اونوتما

بیل، آناندیر سنه ائده ن جان قربان

بو آنانین خاطرینه، دشمنده ن

گلن درده دوزوب، سن اول مهربان

قورخ اوگونده ن، بیر گون سنی تک قویوب

ابدیلیک آنان کوچر دنیادان

خاقانی

آنا

بیر جوجوق ایدیم یئره گومدیلار سنی

حیاتا قانادسیز آتدیلار منی

باخ نئجه پوزولوب عمرین گلشنی

حیات سن سیز منه زنداندیر آنا!

قوینوندا بسله نر گوزل دیلکلر

لاییقدیر سجده یه سنه ملکلر

نرده سن، گوزلریم هپ سنی بکلر

باخ اولادین ناسیل گریاندیر آنا!

سن بیر گونش ایدین، دوغدوندا باتدین

یازیق اولادینی غملره آتدین

بیر جواب وئر، هانکی مرادا چاتدین

تورپاقلاردا نئچه زماندیر آنا!؟

بیر آه چکسم سنسیز قوپمازمی طوفان؟

عزیزیم آنا جان، گوزوم آنا جان

یوموق گوزلرینی آچ دابیر اویان

ایندی زمان باشقا زماندیر آنا!

ییخیلیب پایینه اولمک ایسته رم

آنالیق مهرینی گورمک ایسته رم

سنی گورمک ایچون اولمک ایسته رم

تسللیم آه ایله فغاندیر آنا!

صمد وورغون

داغلار 3

اوستوندن کاروان یئریمز

سیخدیر دومانلارین داغلار

یایدا- قیشدا هئچ اریمز

قوزئی لرده قارین، داغلار

او قیز یالدان تک آشاندا

ساچ کمره دولاشاندا

آتدان دوشوب یول آشاندا

من اولوم زوارین داغلار

لاچین لارین گویدن انمز

قایالارین باخار دینمز

یامان گونده اوزون دونمز

پوزولماز ایلغارین داغلار

اوچی گزر اوغرون- اوغرون

ماراللارین دوشر یورغون

قوناق گلیب سیزه «وورغون»

سئویلسین گلزارین داغلار!

 صمد وورغون

داغلار 2

یئنه نه دورورسان پهلوان کیمی

چیرماییب قولونو مردانه، داغلار!

کونول یئنه بحر بی پایان کیمی

سسله نیر چالخانا- چالخانا داغلار!

من چوخ ایسته ردیم کی، سنین هئچ زامان

اورتمه سین او دلبر حسنینی دومان

ائلین ضرریندن منفعت اومان

بویانسین دئمیشم، آل قانا داغلار

زیرونده کی سوگود گوگلره چاتیر

کولگه سینده یورغون یولچولار یاتیر

مارالین، جئیرانین مین شیوه ساتیر

سئویندیر بو یئرده یانانا داغلار

چوخ گوزل اولورسان ائللر کوچنده

سویوندان گلینلر، قیزلار ایچنده

قی ووروب ترلانین یئل تک کئچنده

بیر ولوله دوشر هر یانه داغلار

صمد وورغون

داغلار 1

بینه لری چادر- چادر

چوخ گزمیشم اوزوم داغلار

قدرتینی سیزدن آلدی

منیم سازیم، سوزوم داغلار

مارال گزه ر آستا- آستا

انیب گلر چشمه اوسته

گوزوم یولدا، کونلوم سسده

دئین نئجه دوزوم داغلار؟

هر اوبانین بیر یایلاغی

هر ترلانین اوز اویلاغی

دولایلاردا بهار چاغی

بیر دویونجا گزیم داغلار

قایالاری باش- باشا دیر

گونئی لری تاماشادیر

گودک عمری چوخ یاشادیر

جانیم داغلار، گوزو داغلار

بیر قوناغام بو دونیادا

بیر گون عمروم گئدر بادا

«وورغون» ودا سالار یادا

دوز ایلغارلی بیزیم داغلار

صمد وورغون

آیینیم منیم

سجده دیر هر یئرده بیر بت گورسه م آیینیم منیم

خواه کافر، خواه مومن توت، بو دور دینیم منیم

باغبان، شمشاد و نسرینین منه عرض ائتمه کیم

اول قد و رخسار دیر شمشاد و نسرینیم منیم

خاک درگاهین نظردن سورمه ای سیلاب اشک

قیلما ضایع سرمه ی چشم جهان بینیم منیم

اشک موجی گزدیرر هر یان تن خاشاکیمی

ممکن اولماز اشک تحریک ایله تسکینیم منیم

چاره اومدوم لعل شیرینین دن اشک تلخیمه

تلخ گفتارایله آلدین جان شیرینیم منیم

من ده ساکن اولدو درد عشق، مجنوندان کئچیب

اوندان آرتیق دیر مگر عشق ایچره تمکینیم منیم

ای «فضولی»، هر یئتن طعن ائیلر اولدو حالیمه

بو یئتر اهل ملامت ایچره تحسینیم منیم

فضولی

نی کیمی

ناله‌دن دیر نی کیمی آوازه‌ی عشقیم بلند

ناله ترکین قیلمارام نی تک کسیلسم بند- بند

قیل مدد ای بخت، یوخسا کام دل ممکن دئیل

بویله کیم اول دلربا بی درد دیر من دردمند

داغ لر دیر اودلو کوکسوم دن قاراسی قوپمامیش

یا ثبات عشق ایچون اود اوزره بیر نئچه سپند

آچیلیر کونلوم گهی کیم گریه ی تلخیم گوروب

آچار اول گلرخ تبسم بیرله لعل نوشخند

خاک راهیم دن منی قالدیرا بیلمز سایه تک

قیلسا گردون آفتابین هر شعاعین بیر کمند

"جام توت" دئییر ساقی گلچهره، زاهد ترک جام

ای کونول فکر ائیله گور کیم، هانسی دیر توتماغا پند

ای «فضولی»، صورت فقرین قبول دوست دور

هیچ درویشی، سنین تک گورمه دیم سلطان پسند

شاعر: حکیم ملا محمد فضولی

احسان اولسون

گویلومی ایسته سه هر کیمسه هراسان اولسون

اودا من تک گوروم آخیرده پریشان اولسون

مین گویول حسرت نانیله پریشان اولسا

قویمارام دلبریمین زلفی پریشان اولسون

هر کیم ایستیر وطنیندن قاچا دیوانه کیمین

تا اولونجه قالا غربتده، مسلمان اولسون

مومن کامل ایدیم بنده فراوانلیغدا

کافر اولدوم، بو گرک کی باهالیقدان اولسون

بوش یئره خلقه پلو وئرمه، منیم حقیمی وئر

شول الذمه ده دن ارواحینا احسان اولسون

گورورم شوقه گلیبسن دالین ایستیر حجمت

واقتی واردیر، هله قوی ماه حزیران اولسون

گئده!، من زورایله خلقین یولونی کسمه میشم

بوردا کئچمیر عملی، عازم تهران اولسون

منه لازیمدی اوباشدانه پلو، شامه کباب

سنده سعی ائیله قازان، سفره ده شوربان اولسون

گرچه اون دانه یلیم واردی ماهوت تره زری

حاجی سئومیر دئییر از مخمل کاشان اولسون

موعدی کئچمیش بولارین ایسته میرم ای خیاط

منه بیر یل تیکه سن اگنیمه چسبان اولسون

لکن اما سنه بیر یل تیکه رم تهرانی

حاجی خوشلانسا گرک مزدی فراوان اولسون

بئله شئیلرده حاجی، کان سخاوتدی باجی

وئره جک ایسته دیگین هر نئچه تومان اولسون

فقط اما کاسیبا بیر قره تنبل وئرمز

گرچه باشدان آیاغا پیکری عریان اولسون

یوخسول همسایه سنین حالینی گورمور مطلق

بئله دولتلی گرک قانینا غلطان اولسون

«معجزین» اولماسا افطاره کبابی- آشی

قورخورام خاچ سالیب بوینونا، آلمان اولسون

شبسترلی معجز

حلوای حریت

نولور شیرین مذاق ائتسه منی حلوای حریت

یئسه م بیر لقمه اوندان، سویله سم اوخقای حریت!

دئه، خئیر اولسون، یوخو گوردوم کی بیر دریا کناریندا

توکوبلر یان با یان، قات- قات، بوتون پای- پای حریت!

ییغیب دا دولدورورلار کیسه- کیسه باغلانیب محکم

اوروللر تلله، داغدان دا آشیب بالای- حریت!

زبس چوخدان بری شوقوندا ایدیم من بو حلوانین

دئدیم، یاران، نولور وئرمز منه بیر پای حریت!

سوزوم خوش گلمه ییب تحویلداره، سویله دی: "گم شو!"

"بدست کوته از نخل مجو خرمای حریت!"

"همی دانی که این دلبر بو گون مخصوص ایران است"

"تو خود نامحرمی بر شاهد زیبای حریت!"

کمال یاس ایله محروم اولوب بیر یاندا اگلشدیم

آلیب بیر کشتیه دولدوردولار تای- تای حریت!

سویستک قیشقیریب، کشتی روان اولدو، باخیردیم من

هله گئتمک ده ایدی زورق دریای حریت!

کی ناگه بیر قارا بایراق آچیلدی در آغاجیندا

یازیلمیش اوندا بیر خط مصیبت زای حریت!

اوخورکن خطی معلوم اولدو کشتی بان غرق اولموش

قالیب دریاده حئیران کشتی دعوای حریت!

خروشان موجلر هر سمتدن یکسر هجوم آور

گوروب امواجی کشتیبان اوجالدی: وای، حریت!

بو سسدن سکسنیب دوردوم، گوتوردوم ساعته باخدیم

هله گوردوم کی شب دیر، سویله دیم: لای- لای حریت!

شعر: میرزا علی اکبر صابیر

میللتده ده بئله بیر غیرت اولورموش

مشروطه چیلر مجبورا حاجی میرزا حسن امام جمعه نی اخراج بلد ائتدیکلرینده امام جمعه نین زبان حالی:

من بیلمز ایدیم بختده بو نکبت اولورموش

عزت دونوب آخیر بئله بیر ذلت اولورموش

چرخین عجبا سیری ده مین بابت اولورموش

میللت آییلیب طالب حریت اولورموش

میللتده ده یاهو! بئله بیر غیرت اولورموش

یالقیز نه دئییم گئتدی منیم میللت الیمدن

توپراق باشیما! چیخدی بوتون عزت الیمدن

تبریزده گر اولموش ایدیم جمعه امامی

گیزلین کی دئییل یاخشی بیلیر مطلبی هامی

پول ایله ساتین آلمیش ایدیم من بو مقامی

اویدورموشودوم کندیمه بالجمله عوامی

عبد ائتمیش ایدیم شهرده هر پخته نی خامی

خود من نه بیلیم صبح دونوب شام اولاجاقمیش

ایراندادا حریت اسلام اولاجاقمیش

تدریجله سالمیشدیم اله بونجا دهاتی

بیر پارچا چورک نوکری ائتمیشدیم ائلاتی

آرتمیش ایدیم مزرعه نی ایلخینی آتی

رنجبر ائیله میشدیم اوزومه چوللی نی تاتی

درکار ایدی خیریمده عمومون حرکاتی

بیردن بیره گئتدی هامی کر و فریم ای وای

چیخدی بوشا ثروت قازانان اللریم ای وای

تبریزده راحت یئییب آسوده دویاردیم

مومنلری هر تهمته اولسئیدی قویاردیم

هر آخماقی خامی قوزی جلدینده سویاردیم

حق سوز دئیه نین جانین آلیب چشمین اویاردیم

نئیله ردیم ائله ردیم نئجه رنگ اولسا بویاردیم

صد حیف گوزل حکم شریعت تلف اولدی

قانون اساسی دا بیر انگل کلف اولدی

بیلمه م آریلار منزیلینه کیم چوپ اوزاتدی

ایللرجه تغافلده یاتان خلقی اویاتدی

فتنه آغاجین اکدی حکومت یاسا باتدی

من هر چه چالیشدیم کی کسه م قول بوداغ آتدی

اهلی غرض اوز ایسته دیگی مطلبه چاتدی

احکام شریعت داهی بیر کار گوره ر می؟

بوندان سورا بیر بوغدانی انبار گوره ر می؟

لال اولسا نولار میرزا جوادین دیلی ای کاش

تا آغزین آچیب ائیله دی هر گیزلی سوزی فاش

بیر یانده ییغیب میرزا حسین باشینه یولداش

جغ- مغ ائدیب آخر باشیما سالدیلار بیر داش

تبریزده تا اولدی برانگیخته پرخاش

ایندی حسب الخواهش اهل حسد اولدیم

بیر دادرسیم اولمادی خارج بلد اولدیم

دیوانه ائدیبدیر منی تبریز خیالی

مجلسده تواضه ده کی نیم خیز خیالی

مطبخ اییی، سفره غمی، دهلیز خیالی

صدری دویونون بوی فرح بیز خیالی

قند آب ایله پر کاسه ی لبریز خیالی

بیرده او گوزل گونلری یارب گوره رم من؟

بو خام خیالی ائدیب آخر اوله رم من

یارب نولا بیرده ائدم اول شهری زیارت

نازیله خرامه گله م آرخامده جماعت

گوردیکده منی یول وئره بو اهل ولایت

تعظیم ائده باش یئندیره قول باغلییا میللت

بیر کیمسه ده بیر سوز دئمه یه اولمایا جرئت

اعیانلاری دیندیرسه م ائده فخر و مباهات

هیهات و هیهات و هیهات و هیهات

گئت یات و گئت یات و گئت یات و گئت یات

شعر: صابیر دن

ستارخان

حال مجذوبیم گوروب قاره دئمه دیوانه دیر

نعره ی شوریده می ظن ائتمه بیر افسانه دیر

شاعر طبعیم دنیز شعر تریم دردانه دیر

بهجتیم، عشقیم، سروریم، وجدیم احرارانه دیر

انجذابیم جرئت مردانه ی مردانه دیر

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

تاکی میللت مجمعین تهراندا ویران ائتدیلر

تورکلر ستارخانیله عهد و پیمان ائتدیلر

ظلم و استبداده قارشی نفرت اعلان ائتدیلر

میللته میللیته جان نقدی قوربان ائتدیلر

آیه ی «ذبح عظیم» اطلاقی اول قوربانه دیر

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

حق مددکار اولدی آذربایجان اتراکینه

آل قاجارین «پروتست» ائتدیلر ضحاکینه

اول شهیدانین سلام اولسون روان پاکینه

کیم توکولموش قانلاری تبریز و تهران خاکینه

اونلارین جنت دئییل دیر منزلی آیا نه دیر؟

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

ایشته ستارخان باخیز بیر نوعی اقدامات ائدوب

بیر وزیر و شاهی یوخ! دونیانی یکسر مات ائدوب

عرض اسلامی، وطن ناموسینی یوز قات ائدوب

حرمت حیثیت میللتین اثبات ائدوب

ایندی دونیانین توجه نقطه سی ایرانه دیر

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

ایشته ستارخان! ایرانی احیا ائیله دی

تورک لوک، ایرانلیلیق تکلیفین ایفا ائیله دی

بیر رشادت، بیر هنر گوستردی دعوا ائیله دی

دولتین بیر عینی نی دونیاده رسوا ائیله دی

قاچمیوب پروانه تک اوتدان دئمه پروانه دیر

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

آفرین تبریزیان ائتدیز عجب عهد و وفا

دوست و دشمن ال چالیب ائیله ر سیزه صد مرحبا

چوخ یاشا دولتلی ستارخان! افندیم چوخ یاشا

جنت اعلاده پیغمبر سیزه ائیله ر دعا

چون بو خدمتلر بوتون اسلامه دیر، انسانه دیر

آفرینیم همت والای ستارخانه دیر

شعر: صابیر دن

مشروطه و اکینجی

اول وقت کی مشروطه خبری ایران کندلی لرینین قولاغینا یئتیشدی، بیر نفر قوجا اکینچی سجده یه ییخیلیب دئدی:

صد شکر کی اولدی نورباران

مشروطه ایله بو خاک ایران

رخنه یئتیشیب بنای ظلمه

یئر قالمادی کدخدای ظلمه

ظلمون، ستمین چیراغی سوندی

ایران یئنه بیر بهشته دوندی

حاکملرین اختیاری بیتدی

دهقانلارین اضطرابی بیتدی

بوندان سونرا رنجبر دویولمز

ناحق یئره بینوا سویولمز

سالماز بیزی ملکدار رنجه

قورماز بیزه بیر داها شکنجه

یازیق بو شعرلری اوخور- اوخوماز ناگاه دیوان مامورلاریندان بیر نفر فراش حاضر اولوب اکینچی نین قوللارینی باغلاییب آت قاباغیندا پیاده اونی اربابین قاپیسینا گتیردی. اربابین گوزلری قیزارمیش الینده بی تعلیمی طیشره چیخیب اکینچی نی گوردوکده دئدی:

ها... اکینچی بیر آی کئچیر کی خرمن

اوتدی نره لرده قالمیسان سن؟!

محصولی بوتون اوزون گوتوردون

اربابه نه پیشکش گتیردین؟!

بوستاندا کی میوه جاتی دردین

آیا دئه گورک بیزه نه وئردین؟

بو باغدا نه آرپا چاتدی سندن

نه لوبیا نخود،نه پاخلا ارزن

لازیم سنه ایندی مین عقوبت

تا عبرت آلا بوتون بو رعیت

بیچاره اکینچی بوینی چیگنینده بوتون بدنی اسه- اسه، قورخا- قورخا باش اندیریب عرض ائتدی:

اللهه قسم کی من فقیرم

کوچ کلفت الینده دستگیرم

اطفال صغیره پاسبانم

آواره ی اکل و شرب و نانم

معلوم جنابینیز دیر ارباب!

بیر ایل قوراق اولدی تاپمادیق آب

اکدیکلریمین تمامی یاندی

فریادلریم گویه دایاندی

واللاه اوزوموزده قالمیشیق آج

بیر پارچا قوری لواشه محتاج

ارباب بو سوزلری اکینچیدن ائشیتدیکجه آغزی کوپرمیش گوزلری حدقه دن چیخمیش بیر حالتده: اوشاقلار، فلقه چوبرق حاضر ائدین! اوت یاندیرین، شیش قیزدیرین دئدی. بو اثناده نیچه نفر ظالیم اللرینده شاللاق بیچاره اکینچی نین آیاقلارینی محکم باغلاییب فلقه یه سالیب دویمه یه باشلادیلار:

ارباب- وور، وور کی گتیرمه ییبدیر آرپا

اکینچی- انسان دوزنمز بو شارپا- شارپا!

ارباب- وور، وور کی بیر آزدا مست کامم

اکینچی- جانیم چیخار وورما بی دوامم

ارباب- وور، وور کی نه یاغ وئریب نه قایماق

اکینچی- وورما دئییل اینکلریم ساغ

ارباب- وور، وور کی بونی قودورتدی مجلس!

اکینچی- وورما منی حاکم ائتدی مفلس!

ارباب- مشروطه بونی خراب ائدیبدیر!

اکینچی- ظولمون منی دلکباب ائدیبدیر!

ارباب- حریت ائدیب بو شومی گمراه!

اکینچی- فریاده یئتیش آماندیر آللاه!

شعر: صابیر دن

زندگینامه ی صمد وورغون

 

خطه ی معارف پرور آذربایجان؛ از دیر باز شعرا و ادبای نام آوری را در دامان خود تربیت کرده و به دنیای ادبیات و هنر تقدیم کرده است. در این خاک پاک با مفاخر و ستارگان تابناکی منجمله خیابانی ها؛ پسیان ها؛ علامه طباطبائی ها؛ ثقه الاسلام ها؛ شهریارها؛ خاقانی ها؛ نظامی ها و... آشنا شده ایم که همانندشان در صدر تاریخ بسیار نادر بوده اند. این بار نیز قصد داریم  از صمد وورغون این شاعر غنایی و "وورغون" آذربایجان سخن به میان آوریم.

صمد وکیل اوف متخلص به وورغون؛ یکی از پیشگامان و پرچمداران شعر معاصر و نیز از افتخارات آذربایجان می باشد که در سال 1285 شمسی در روستای صلاحلی از توابع شهر قازاخ؛ جمهوری آذربایجان چشم به جهان گشود. وی ایام طفولیت را در دامنه های سر سبز مشرف بر کرانه ی مصفای رود کر که روزگاری شاهد قهرمانی ها و از خود گذشتکی های نیاکانش؛ جهت حراست از مرز بوم خود بوده سپری کرد.

اولین شعر صمد وورغون که در هجده سالگی سروده شد دیری نپائید که محبوبیت خاصی در میان شعرا و ادبا و شعر دوستان کسب کرد و به دنبال همین افتخار مجموعه اشعارش به حلیه ی طبع آراسته شد و چندی نگذشت که نسخه هایش دست به دست گشته و در کمترین زمان نایاب گردید.

وورغون این شاعر غنایی آذربایجان از معدود شاعرانی بود که وطن و خلق خود را حقیقی و صمیمی دوست می داشت و در عین حال یکی از انقلابی ترین شعرای معاصر بود که بیشتر اشعارش ورد زبان خاص و عام بوده و پاره ای از شعرهایش به مثل ها و ترانه ها و گنجینه پربار و عظیم فولکلور راه یافته که نمونه های بارزی از آنها را شاهدیم.

اگر هر شاعری از خود طرز سبکی به یادگار می گذارد و همچنین طرز سخنی دارد می بینیم طرز سخن وورغون مخصوص خود اوست. چرا که اکثر شعرا که به استقبال شعرهایش رفته اند با شکست مواجه شده اند و به جایگاه شعری او نتوانسته اند راه یابند چرا که او جایگاه ویژه ای داشت و هم طراز شعرا و نویسندگان بزرگ آذربایجان به سان جعفر جبارلی؛ حسین جاوید؛ محمد سعید اردوبادی؛ میکائیل مشفق؛ عبدالله شایق؛ سلیمان رستم و علی آقا واحد بود.

صمد وورغون علاوه بر پیشه ی شاعری؛ نمایشنامه و درام نویس بزرگی بود که در تاریخ تئاتر آذربایجان نقش به سزائی را داراست. از معروف ترین نمایشنامه های به اجرا در آمده اش می توان "واقف" را نام بردکه در سال 1937 به روی صحنه رفت و شرح حماسه های شاعر بلند آوازه آذربایجان یعنی ملاپناه واقف در مقابل خون خواری چون آقا محمد خان قاجار بود؛ پس از آن "خانلار"؛ "فرهاد و شیرین"؛ انسالن و ده ها منظومه جاودان دیگر.

از مجموعه اشعار  چاپ شده صمد وورغون به کتاب های زیر می توان اشاره کرد:

موغان- این کتاب در سال 1949 چاپ گردیده

آی گون(ماه وخورشید)

زمانین بایراقلاری(بیرق های زمانه) چاپ سال 1954

دونیانین خریطه سی(نقشه جهان) چاپ سال 1951

شاعیرین آندی( قسم شاعر)

فنر(فانوس)

کونول دفتری(دفتر دل)

شعرلر(شعرها)

آزاد ایلهام(الهام آزاد)

یادا سال منی(یاد آر مرا)

آذربایجان- آذربایجان

قهرمانلیق داستانلاری(داستانهای قهرمانی)

استالینگراد قهرمانلاری(قهرمان های استالینگراد)

استقبال ترانه سی(ترانه استقبال) و...

وورغون در ترجمه آثار دیگران به زبان ترکی فعالیتی چشمگیر داشت. چنانکه لیلی و مجنون حکیم نظامی گنجوی را به طرز زیبائی ترجمه کرده یا فنر و اولوم(فانوس و مرگ) اثر ماکسیم گورکی ادیب برجسته روسی یا یئوکئنا اونیکین اثر الکساندر پوشکین و نیز قسمتی از منظومه روستا وئلی با نام پلنگ دریسی گئیمیش پهلوان (پهلوانی که پوست پلنگ پوشیده بود) که هر کدام در نوع خود بی نظیر می باشند. او بارها از سوی شخصیت های بین المللی مورد تجلیل قرار گرفته که در این میان ادیب بزرگ و برجسته فرانسوی لوئی آراگون در موردش چنین گفته... وورغون از افتخارات ادبیات است. منه بئله سویله دیلر(به من چنین گفتند) یکی از منظومه های او است که در جنگ وطن جبهه از زبان یک سرباز آذربایجانی که در واپسین لحظات زندگی بود الهام گرفته و نوشته شده است که در نوع خود کم نظیر است...

اشعار وورغون چنان قلب ها را تسخیر کرده بود که هر زمان و هر جا ورد زبان مردم بود. مثلا می گوید... سربازی مجروح شده در نبرد با دشمن در واپسین لحظات حیات به دکتر معالج خود چنین می گوید آقای دکتر به زنده ماندنم امیدوار نیستم؛ می دانم که خواهم مرد؛ ولی تقاضا می کنم لحظه ای اجازه دهید تا شعری از شاعر دلخواهم صمد وورغون را برایتان بخوانم و سپس اشعار زیر را زمزمه می کند:

ائل بیلیر کی سن منیم سن

یوردوم یووام مسکنیم سن

آنا دوغما وطنیم سن

آیریلار می کونول جاندان؟

آذربایجان- آذربایجان

برگردان به فارسی:

ای مهربان مهد امید آخر تویی ماوای من

هم مسکنم هم لانه ام کاشانه ی زیبای من

رکن حیات من تویی یعنی تویی مام وطن

هرگز نگیرد قلب من دوری ز جسم و روح و جان

مهد من آذربایجان؛ مهد من آذربایجان

پس از اتمام شعر فوق چشمان کبود خود را بر روی هم می نهد و دکتر معالج خود را در ماتم می گذارد. شعرهای صمد وورغون به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده و با استقبال شعر دوستان مواجه گردیده است. با آن که شهرت و آوازه شاعر در سنین جوانی مرزها را در هم شکسته و شهره آفاق گشته بود.

چنانکه ذکر گردید اشعار وورغون به چندین زبان زنده ترجمه شده که یکی از آنها در سال 1976 به مناسبت هفتادمین سال تولد این شاعر؛ پاره ای از اشعار غنائی اش به اهتمام احمد شفائی و با مقدمه پروفسور حمید محمد زاده "غریب تبریزی" به حلیه طبع آراسته شد. مترجم در ترجمه اشعار سلیقه و امانت ادبی را تا حد امکان مراعات نموده و ترجمه زیبائی را تحویل خواننده فارسی زبان کرده است مثلا شعر معروف گوله؛ گوله شاعر را ببینید چه زیبا ترجمه کرده:

دلبر به فراز کوه آمد

یک روز به صبح زود خندان؛ خندان

با دست چپش به سینه ی راست سپس

گل نصب نمود زود خندان؛ خندان

یا یکی از غزلهای معروفش را چنین ترجمه کرده بنگرید:

نخواهد بود بی می یا مزه جانی و جانانی

نباشد هر کسی را عشق جولانگاه و میدانی

بپرس از عارفان تا آن که دانی شعر و صنعت چیست؟

ندارد شاعر از آنچه شده واقع پشیمانی...

اینکه به ترجمه ی یک بند از ترانه معروف صمد وورغون با نام مغان نگاه می کنیم:

هان تو صیاد کرم کن مگذر زین صحرا

دختر دشت عزیز است مگیرش از ما

تو مشو باعث اندوه و کدر در دل ها

غرقه در خون تن خویش تو منما آهو

به مغان است چه زیبنده و رعنا آهو

او در زندگی نیم قرنی و مستعجل خود راه صد ساله پیموده و نام خود را با حروفی زرین بر لوح ادبیات حک نمود و بالاخره در سال 1335 قلب این شاعر بزرگ برای ابد از تپیدن به عشق مردمش ایستاد و مریدان ادبی خود را در ماتمی بس سترگ و عمیق فرو برد. فقدان صمد وورغون نه تنها ترک زبانان؛ بلکه اغلب ملل دنیا را نیز که با آثارش آشنایی داشتند سوگوار و ماتم زده کرد.

آری طومار زندگی آن بزرگ مرد بدین سان بسته شد و شاعر مبارز با خاک هماغوش گردید. یادش را گرامی داشته و جهت حسن ختام ترجمه یکی از غزلهایش را به عنوان تبرک به اتفاق می خوانیم. امید که مورد قبول افتد.

نامه ها بنویس ای دل بهر عشق یک نگار

خانه ی جان ترک کن در عشق یک سیر و گذار

کیست آن نقاش کو آراست گیتی را چنین

در چمن بشکفته صدها گل به عشق نو بهار

بلبل شیدا بیا با هم به بزم گل رویم

تو به عشق گل غز لخوان باش و من در عشق یار

بی جهت مجنون به عالم شهره شد با شور خویش

کیست نامردی که از جان نگذرد در عشق یار ؟

روز و دوران بگذرد... این است حکم زندگی

نی نواز و می بیار اینک به عشق روزگار

همچو پروانه در آتش سوزد اولاد بشر

بر سرش سودای حرف حق و عدل و اعتبار

هست "وورغون" را دلی؛  الهامی و خوش عالمی

بر سرش سودای مهد و مهر و الفت یک دیار

گل

فرقتوندن یاندی باغریم اوره گیم قان اولدی گل

گل کی رخسارون بو مرده جسمه جان اولدی گل

دونیانین ناز و نعیمی، باغ و بستانی منه

سنسیز ای سولطان خوبان بند و زندان اولدی گل

ایستدی لعلین فراقی جانیمی یاخماق ولی

شوقه یانمیش جانه لعلین آب حیوان اولدی گل

اول کونول کی دایمن ایشی سنونله وصل ایدی

یاندی شوقوندان اسیر درد هجران اولدی گل

جانیمین جانی وصالیندور وصالوندان اونی

تا کی اییردی فلک بیچاره بیجان اولدی گل

عاشقین باغ و گولستانی اوزون گلزاریدیر

هانسی گولزارین گولی گول سوز گولیستان اولدی گل

جنتین صحنینده طوبی واله و حیران و مست

قامتون حسنونده ای سرو خرامان اولدی گل

تا منی تقدیر یزدان ایله دی سندن جدا

کونلومون حالی پریشان دیده گریان اولدی گل

معجزاتوندان یاناغون، محکماتوندان ساچون

خار و خاشاکی جهانین ورد و ریحان اولدی گل

بحر بی پایانه شوقون جانیمی غرق ایله دی

گؤر نه بیداد ایله دی هجرون نه طوفان اولدی گل

بو نسیمی سندن آیری بیلدیگیم یوخدور وجود

درد و درمان، وصل و هجران، جمله یکسان اولدی گل

عماد الدین نسیمی